El Kurutma Makinelerinden Üflenen Havanın Mikrobiyolojik Özellikleri
El Kurutma Makinelerinden
Üflenen Havanın Mikrobiyolojik Özellikleri
Uzm.Dr. Recai OĞUR*, Doç.Dr. Ömer Faruk TEKBAŞ*, Vet.Tek. OsmanHANCI**, Uzm.Dr. Umut ÖZCAN *
* GATA Halk Sağlığı AD, Ankara,
** 1.nci Ordu. GKMK.lığı, İstanbul
Araştırmanın amacı sıcak hava üfleyerek çalışan el kurutma makinelerinden üflenen havanın mikrobiyolojik özelliklerini belirlemek ve bu makinelerin yerleştirildikleri yerlerdeki kapalı ortam havasını karşılaştırmaktır. Hava örnekleri toplum tarafından ortak olarak kullanılan çeşitli yerlerden (alışveriş merkezleri, restoranlar ve hastaneler) alınmış ve toplam canlı sayısı, koagülaz negatif Stafilokoklar, E. coli, Staphylococcus aureus ve enterik patojenler açısından incelenmiştir. Bazı mikroorganizmalar için örnekleme yapılan kapalı ortamlara göre değişiklikler bulunmakla birlikte, el kurutma makinelerinden alınan hava örneklerinin hepsinde, enterik patojenler dışındaki tüm mikroorganizmaların, aynı ortam havasından daha fazla mikroorganizma içerdiği görülmüş ve kapalı ortamla aralarında istatistiksel olarak anlamlı farklılık saptanmıştır (p<0.05). Sonuç olarak sıcak hava üfleyen el kurutma makineleri, tuvaletlerde ve kullanıldıkları diğer ortamlarda mikrobiyolojik kontaminasyon için bir kaynak görevi görebileceği ileri sürülebilir.
GİRİŞ
El yıkama ve genel olarak el hijyeni toplumsal yaşamın hemen her alanında enfeksiyonları önlemek için gerçekleştirilebilecek en önemli uygulamadır.
El hijyeni denildiğinde el yıkanmanın yanı sıra elleri yıkarken sabun gibi bir yardımcı madde kullanımının ve yıkama sonrasında da elleri kurutmanın birlikte ele alınması genel kabul gören bir yaklaşımdır
El yıkama yöntemleri ile el yıkamada kullanılan dezenfeksiyon maddelerinin etkileri üzerine yapılmış birçok araştırma olmasına rağmen, el kurutma yöntemleri üzerine yapılmış araştırma sayısı hem çok azdır hem de bu araştırmaların sonuçları birbirlerini destekler nitelikte değildir.
Günümüzde mikroorganizmalarla kontaminasyonun önlenmesinde el kurutma yöntemlerinin de en az el yıkama yöntemleri kadar önemli olduğu bilinmektedir.
Yaygın olarak kullanılan el kurutma yöntemleri olarak kumaş/kağıt havlular ve sıcak hava üfleyen elektrikli el kurutma makineleri sayılabilir. Bu kurutma yöntemlerinin seçiminde çok sayıda faktör etkilidir; ancak toplumsal alanda kullanılacak yöntemin seçimine etki eden temel faktör uzun süreli kullanımda ortaya çıkan ekonomik maliyettir. Temin aşamasında elektrikli sıcak hava üfleyen el kurutma makinelerinin maliyeti yüksek olmakla birlikte, sürekli kullanım dikkate alındığında bu cihazların işletmeye getirdiği ekonomik yük son derece düşüktür ve bu nedenle okul, otel, restoran, kafe, alışveriş merkezi, havaalanı gibi toplu yaşam yerlerinde sıcak hava üfleyen makinelerle el kurutma yöntemi, diğer el kurulama yöntemlerine göre çok daha yaygın olarak kullanılmaktadır. Yine bu tür el kurutma makinelerinin hastane ortamında ve gıda ile ilişkili işyerlerinde yaygın olarak kullanıldığı görülmektedir.
El kurutma yöntemleri ve mikrobiyolojik kontaminasyon ile ilgili olarak yapılan çalışmaların bir çoğu el florasındaki değişiklik üzerine odaklanmış olmakla birlikte bu tür çalışmaların sonuçlarının bir biriyle uyumlu olmaması ve kişilerin el kurutma alışkanlıklarının ve araştırmada kullanılan mikrobiyolojik analiz yöntemlerinin sonuçları etkilemesi gibi nedenler bizi bu tür cihazların ellerdeki mikrobiyolojik etkilerinden ziyade cihazdan üflenen havanın mikrobiyolojik kalitesini ortaya koymaya yönlendirmiştir (5). Bu nedenle bu çalışmada sıcak hava üfleyen el kurutma makinelerinden çıkan havanın mikrobiyolojik özellikleri ile bu tür cihazların yerleştirildiği kapalı ortam havasının mikrobiyolojik özellikleri araştırılmıştır.
GEREÇ VE YÖNTEM
Bu çalışmada Ankara’da toplum tarafından yoğun olarak kullanılan 13 farklı yerdeki tuvaletlerden ve tuvaletlerdeki elektrikli el kurutma makinelerinden alınan hava örneklerindeki mikrobiyolojik kirlilik araştırılmıştır. Her tuvaletten biri elektrikli el kurutma makinesinden, diğeri ise ortam havasından olmak üzere iki farklı şekilde ve beş farklı besiyerine örnek alınmıştır. Dolayısı ile her ortam için iki farklı numune ve her numune için de beş farklı analiz gerçekleştirilmiştir.
Hava örneğinin alınmasında Air Sampler Mas-100 (Merck, Almanya) cihazı kullanılmıştır. Kullanılan hava örnekleme sistemi; çevreden aspirasyon yoluyla, belirli bir hız ve miktarda alınan havanın akım oluşturularak standart petri kabındaki besiyeri üzerine doğrudan püskürtülmesi yoluyla havadaki partiküllerin besiyerine ekimi prensibine göre çalışır. Aspirasyon hızı sabit olup 100 L/dk’dır. Her örnek için aspire edilen hava miktarı ise 100 litredir. İncelenen mikroorganizmalar; toplam canlı sayısı, Koagülaz (-) Stafilokok, E. coli, Staphylococcus aureus ve enterik patojenlerdir. Hava örneklerinin incelenmesinde kullanılan besiyerleri şunlardır: 1. Koagülaz (-) Stafilokok ve Staphylococcus aureus için Staphylococus Medium No. 110 (CM0145, Oxoid), Microbact Staph 12S (MB1561, Oxoid) ve Staphytect Plus (DR0850, Oxoid), 2. Toplam canlı sayısı için Total Count Medium (M000 00P 2T, Millipore), 3. E. coli için Endo agar (CM0479, Oxoid), 4. Enterik patojenler içinse Dezoksikolat sitrat agar (CM0035, Oxoid) kullanılmıştır. Besiyerleri ve mikroorganizmaların inkübasyonu için uygulanan sıcaklık ve süre; toplam canlı için 30ºC’de 48 saat, diğer mikroorganizmalar için ise 37ºC’de 48 saattir. Her bir petri kabındaki toplam koloni sayısı (colony forming unit (cfu)/petri) hesaplanmıştır.
Çalışmada ayrıca kişilerin el kurutma makinelerini kullanma süreleri ve cihazdan çıkan havanın sıcaklığı kaydedilmiştir. El kurutma makinelerinden çıkan havadan örnek alınırken örnekleme cihazının el kurutma makinesinin üfleme çıkışının 30-50 cm aşağısında olmasına özen gösterilmiştir.
Sonuçlar bilgisayar ortamında SPSS for Windows 11.0 istatistik programı ile değerlendirilmiş, koloni sayıları ortalama ± standart sapma (S.S.) olarak ifade edilmiş ve karşılaştırmalarda Mann-Whitney U testi kullanılmıştır.
SONUÇLAR
Kişilerin el kurutma makinelerini kullanma süreleri 22 ± 6.4 saniye olarak hesaplanmıştır. Cihazdan çıkan havanı sıcaklığı 46 ºC – 55 ºC arasında değişmektedir.
El kurutma cihaz çıkışlarından ve kapalı ortamlardan alınan hava örneklerinin mikrobiyolojik ekimi sonucu meydana gelen üreme miktarları Tablo 1’de gösterilmiştir.
İncelenen ortamların tamamında el kurutma makinelerinden üflenen havanın cihazın bulunduğu kapalı ortama göre daha yüksek miktarda mikroorganizma içerdiği görülmektedir. El kurutma makinelerinden üflenen hava ve makinelerin bulunduğu kapalı ortam havasının mikrobiyolojik özellikleri istatistiksel olarak karşılaştırıldığında E. coli dışındaki tüm mikroorganizmalar için aralarında anlamlı farklılık saptanmıştır (p<0.05).
Alışveriş merkezlerinden alınan numunelerde Stapylococcus aureus
tespit edilmemiş, ancak alışveriş merkezi, restoran/kafe ve hastahanelerden alınan diğer tüm örneklerde incelenen mikro- organizmaların tamamı üremiştir.
Toplam canlı sayımında hastahane ve restoran/kafelerin tuvalet kapalı ortamları arasında istatistiksel olarak anlamlı bir farklılık saptanmıştır (p<0.05). Üç farklı grup arasında kapalı ortam mikrobiyolojik hava kalitesi açısından istatistiksel analiz yapıldığında anlamlı bir farklılık olmadığı saptanmıştır (p>0.05).
Yine farklı yerlerdeki el kurutma makinelerinden üflenen hava örnekleri arasında da istatistiksel olarak anlamlı bir farklılık saptanmamıştır (p>0.05).
Bununla birlikte Staphylococcus aureus’un pastane ve lokantalardaki el kurutma makinelerinden alınan hava numunelerinde hastahanelerdeki el kurutma makinelerinden alınan hava numunelerine göre daha fazla ürediği ve aradaki farkın istatistiksel olarak anlamlı olduğu saptanmıştır (p< 0.05).
Tablo 1. Hava örneklerine ait mikroorganizma üreme sonuçları (cfu/plak) (ortalama ± SS).
|
Mikroorganizmalar
|
Kapalı ortam
|
Cihaz çıkışı
|
|
Toplam canlı
|
19.35 ± 11.21
|
37.50 ± 31.69
|
|
Koagülaz (-) Stafilokok
|
7.50 ± 6.68
|
12.92 ± 9.91
|
|
E. coli
|
1.64 ± 3.34
|
3.64 ± 3.62
|
|
Staphylococcus aureus
|
6.07 ± 9.99
|
14.50 ± 29.51
|
|
Enterik patojenler
|
3.14 ± 3.61
|
7.35 ± 7.01
|
Tablo 2. Örnek alınan yerlere göre mikroorganizma üreme sonuçları (cfu/plak) (ortalama ± SS).
|
Mikroorganizmalar
|
Alışveriş
Merkezleri
|
Hastahaneler
|
Restoran ve
kafeler
|
|||
|
Kapalı
Ortam
|
Cihaz
Çıkışı
|
Kapalı
Ortam
|
Cihaz
Çıkışı
|
Kapalı
Ortam
|
Cihaz
Çıkışı
|
|
|
Toplam canlı
|
16.00 ±
15.91
|
28.75 ±
12.55
|
12.50 ±
3.31
|
52.50 ±
58.82
|
26.16 ±
8.11
|
33.34 ±
13.41
|
|
Koagülaz (-)
Stafilokok
|
9.50 ±
7.59
|
18.00 ±
6.37
|
7.75 ±
5.31
|
15.00 ±
11.74
|
6.00 ±
7.66
|
8.16 ±
9.82
|
|
E. coli
|
2.75 ±
5.50
|
4.00 ±
3.16
|
0.25 ±
0.50
|
3.25 ±
4.27
|
1.83 ±
2.85
|
3.66 ±
4.13
|
|
Stapylococcus
aureus
|
0
|
0
|
3.00 ±
6.00
|
27.00 ±
54.00
|
12.16 ±
12.51
|
15.83 ±
14.77
|
|
Enterik patojenler
|
3.75 ±
4.78
|
6.75 ±
8.05
|
1.25 ±
2.50
|
7.25 ±
10.87
|
4.00 ±
3.52
|
7.83 ±
4.11
|
TARTIŞMA
İncelenen yerler arasında sadece alışveriş merkezlerinde Staphylococcus aureus ürememiş, diğer yerlerde tüm mikroorganizmaların ürediği tespit edilmiştir. Kapalı ortam havası toplam canlı açısından incelendiğinde restoran ve kafelere ait tuvaletlerin mikrobiyolojik açıdan en kirli bölgeler olduğu görülmüştür. Elektrikle çalışan ve sıcak hava üfleyerek el kurutma işlemini gerçekleştiren makinelerin çıkış havaları incelendiğinde ise toplam canlı açısından en kirli cihazların hastahanelerde bulunması dikkat çekicidir. Yine incelenen tüm yerlerde elektrikli sıcak hava üfleyen el kurutma makinelerinden çıkan havadaki mikrobiyolojik üremenin makinenin bulunduğu kapalı ortamdaki üremeden daha fazla olduğu görülmektedir.
Gerçekleştirilen çalışma ile yöntem bakımından tam olarak uyuşan bir araştırmaya rastlanmamış ve yine konuyla ilgili olarak gerçekleştirilmiş diğer çalışmaların sonuçlarının da birbirleriyle tam olarak uyumlu olmadığı görülmüştür. Bu farklılığın kaynağıolarak ileri sürülen yaklaşım el kurutma tipinin yanı sıra uygulayıcının bu yöntemleri kullanış şeklinin ve araştırmada kullanılanmikrobiyolojik analiz yönteminin sonuçlara etki edebileceği şeklindedir (5). Bu nedenle kişisel kullanım uygulamalarını vealışkanlıklarını ön plana çıkaran ve bunlardan yoğun olarak etkilenen bir araştırma yerine sadece cihazların mikrobiyolojiközelliklerinin ortaya konmasının daha uygun olacağı değerlendirilmektedir.
Çalışmamıza benzer çalışmalardan birisi olan Gustafson ve arkadaşlarının yaptığı araştırmada da kurulama yöntemleri içindeen fazla kontaminasyon riskinin el kurutma makinelerinde olduğu saptanmış (6); benzer bir çalışmada da el kurutmamakinelerinin el yıkama sonrası ideal bir el kurutma yöntemi olamayacağı ve yerine kağıt havlu kullanımının önerilmesigerektiğini vurgulanmıştır (7). Gerçekleştirilen diğer bir çalışmada ise el kurutma makinelerinin bulundukları ortamın yaklaşıkbir metre uzağına bakterilerin yayılmasını sağladıkları görülmüştür (8).
Sıcak hava üfleyen elektrikli el kurutma makinelerinin bakteriyolojik açıdan daha güvenli olduğunu ve kağıt havlularla damikrobiyolojik kontaminasyonun gerçekleşebileceğini belirten çalışmalar bulunmakla birlikte araştırmamızda mikrobiyolojik açıdan el kurutma makinelerinden çıkan havanın ortam havasına göre daha kirli olduğu saptanmıştır (9, 10, 11).
Bu nedenle bu tür el kurutma makinelerinin kullanıldıkları tuvalet ve benzeri diğer tüm yerlerde bir mikrobiyolojik kontaminasyon kaynağı olabileceği dikkate alınmalıdır. Toplu kullanılan tuvaletlerde el yıkama sonrası kağıt havlu veya kişiselkurulama malzemelerinin (mendil, kağıt mendil, peçete vb gibi) kullanımının daha uygun olacağı değerlendirilmektedir.